Wolne Miasto Gdańsk – historia

Zasięg Wolnego Miasta Gdańska
W nawiązaniu do recenzji „Gdańskiego depozytu” postanowiłam napisać wam, co nieco o Wolnym Mieście Gdańsku.

Wolne Miasto Gdańsk zostało utworzone po I wojnie światowej, w wyniku przegranej Cesarstwa Niemieckiego. Było to miasto – państwo pod ochroną Ligi Narodów, istniejące w okresie międzywojennym, pod protektoratem Ligi Narodów.

Gdańsk został odłączony od Niemiec, a dokładniej rzecz biorąc od Rzeszy Niemieckiej 10 stycznia 1920 roku, po uprawomocnieniu się postanowień traktatu wersalskiego.

Gdańsk został zabezpieczony oddziałami wojskowymi Ententy na okres przejściowy. Pod koniec stycznia do miasta przybyli pierwsi Anglicy, a na początku lutego wyjechały ostatnie oddziały niemieckie. Od tej pory porządku i bezpieczeństwa pilnowały wojska alianckie. A sytuacja w mieście była napięta, gdyż większość mieszkańców nie pogodziła się z utworzeniem Wolnego Miasta Gdańska. Wzrosły ceny żywności, a także bezrobocie, co dzień miały miejsce strajki i prowokacje.

Najwyższą władzę w mieście sprawował brytyjski dyplomata Reginald Tower, noszący tytuły pełnomocnika Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych, czyli Ententy oraz tymczasowego Wysokiego Komisarza Ligi Narodów. W marcu powołano Radę Stanu, a w maju Zgromadzenie Konstytucyjne, które było pierwszym demokratycznym parlamentem.


Większość gdańszczan odnosiła się niechętnie do pomysłu odłączenia ich miasta od Niemiec, z powodu pogarszającej się sytuacji gospodarczej.
Wolne Miasto Gdańsk zostało utworzone 15 listopada 1920, na podstawie postanowień art. 100-108 traktatu pokojowego. Określały one również granice Wolnego Miasta Gdańska i obywatelstwo osób tam zamieszkałych.

Do Wolnego Miasta wszedł powiat grodzki Gdańsk i części ówczesnych powiatów: Gdańskie Wyżyny i Gdańskie Niziny, oraz  fragmenty powiatów wejherowskiego (w tym Sopot, który stał się po 1920 roku samodzielnym powiatem miejskim), tczewskiego, elbląskiego, malborskiego, kościerskiego i kartuskiego.

Od 1920 roku Wolne Miasto dzieliło się na poszczególne jednostki administracyjne, dwa powiaty miejskie (Gdańsk i Sopot) oraz powiaty ziemskie (Gdańskie Niziny, Gdańskie Wyżyny, Wielkie Żuławy z siedzibą w Nowym Dworze Gdańskim).

Później nastąpiła korekta granic Wolnego Miasta, w wyniku, której w grudniu 1920 roku do Niemiec ponownie włączono miejscowość Kępiny Wielkie i majątek Wężowiec. Wolne Miasto w ostatecznych granicach miało powierzchnię 1893 km2.

Wolne Miasto Gdańsk w 1934 liczyło 408 tys. mieszkańców. Ilościowo przeważała ludność niemiecka, Polacy stanowili według różnych danych od 3 do 15% obywateli.Najwięcej Polaków mieszkało na terenach przyległego do granic RP powiatu Gdańskie Wyżyny.  Na prawym brzegu Wisły Polacy stanowili mniejszość. 


Jeśli chodzi o wyznanie na terenie Wolnego Miasta to w 1924 roku było ponad 130 tys. katolików, przy 260 tys. protestantów. Ludność żydowska stanowiła ok. 8-11 tys. mieszkańców.

Więcej Polaków żyło w tzw. Polenhofie, we Wrzeszczu. Istniało również kilka polskich organizacji. W 1921 roku powstała centralna organizacja Polonii w WMG – Gmina Polska w Wolnym Mieście Gdańsku, w 1933 powstał Związek Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku. A w maju 1937 obie organizacje zostały połączone pod nazwą Gmina Polska Związek Polaków.

Wolne Miasto Gdańsk posiadało własną konstytucję, zatwierdzaną przez Ligę Narodów, hymn, parlament, będący organem ustawodawczym oraz Senat, stanowiący władzę wykonawczą. Kompetencje władz gdańskich były ograniczone na rzecz Ligi Narodów i Polski. Obie miały swoich przedstawicieli w mieście. Językiem urzędowym był niemiecki, ale dokumenty wysyłane do Polaków i Kaszubów zamieszkujących Wolne Miasto miały dołączane tłumaczenie na język polski.

9 listopada 1920 roku podpisano konwencję polsko-gdańską, zwaną potocznie „konwencją paryską”. Zgodnie z jej postanowieniami, „Polska odpowiadała za prowadzenie spraw zagranicznych i ochronę interesów obywateli Wolnego Miasta Gdańska za granicą, zawieranie umów międzynarodowych w imieniu Wolnego Miasta, zgodę na zaciąganie zagranicznych zobowiązań kredytowych przez Wolne Miasto oraz rejestr statków pływających pod gdańską banderą. Terytorium Wolnego Miasta należało do obszaru celnego Rzeczypospolitej Polskiej, a kontrola celna była prowadzona przez polskich funkcjonariuszy celnych, zarówno na granicy Wolnego Miasta z Niemcami, jak i na granicy morskiej. Polska miała zapewnione prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański, posiadania własnej służby pocztowej, telefonicznej i telegraficznej, była właścicielem kolei na obszarze Wolnego Miasta (z wyjątkiem linii tramwajowych). Ustanowiono wspólną polsko-gdańską Radę Portu i Dróg Wodnych Gdańska (z parytetem obu stron – do pięciu przedstawicieli dla każdej z nich i prezydenta mianowanego wspólnie przez Rząd RP i władze Wolnego Miasta Gdańska) z uprawnieniami zarządu portem, urządzeń służących portowi i swobodzie żeglugi na Wiśle. Zawarcie konwencji było warunkiem proklamowania Wolnego Miasta Gdańska (co nastąpiło 15 listopada 1920) i wejścia w życie konstytucji Wolnego Miasta (17 listopada 1920) – z uwagi na zakres uprawnień Polski określony konwencją”.

Flaga Senatu Wolnego Miasta Gdańska

Wolne Miasto Gdańsk sprzeciwiało się osiedlaniu Polaków na jego terenie, jednocześnie nie czyniąc w tym względzie przeszkód Niemcom, utrudniały zakładanie polskich firm, przedsiębiorstw i spółek handlowych, przywóz towarów polskich, zatrudnianie obywateli polskich i nabywanie nieruchomości.

„Wolne Miasto Gdańsk wydawało własne paszporty. Opieką polskich placówek dyplomatycznych mogli być objęci jedynie ci obywatele Gdańska, którzy mieli w paszporcie wizę Komisarza Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Wolnym Mieście Gdańsku. Na podstawie porozumienia z 24 maja 1924 polskie placówki dyplomatyczne mogły wydawać gdańskie paszporty obywatelom Wolnego Miasta Gdańska; w tym celu Wolne Miasto Gdańsk przekazywało Polsce niewypełnione ponumerowane paszporty. Przed zawarciem wspomnianego porozumienia, kwestia paszportów była przedmiotem sporu związanego z tym, że Polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych nakazało polskim placówkom dyplomatycznym, aby wydawały obywatelom Wolnego Miasta Gdańska paszporty polskie. Wolne Miasto Gdańsk miało prawo mianować swoich reprezentantów będących częścią personelu polskich konsulatów w miejscach istotnych z punktu widzenia interesów ekonomicznych; na mocy tego prawa Wolne Miasto Gdańsk miało swojego dyplomatę przy polskim konsulacie w Hamburgu. Na podstawie decyzji Wysokiego Komisarza Ligi Narodów z 13 sierpnia 1921 roku Wolne Miasto Gdańsk nie wymagało wiz od obcokrajowców”.

W 1924 Liga Narodów wydała Polsce zgodę na utworzenie wojskowej składnicy tranzytowej i utrzymywanie załogi wojskowej, do ochrony składnicy na półwyspie Westerplatte. „W latach 1920-1930 w Gdańsku działała silna placówka polskiego wywiadu wojskowego, mająca status ekspozytury Oddziału II Sztabu Generalnego (Głównego). Początkowo była to Ekspozytura nr 2, a później nr 7 – bardziej znana jako „BIG”. W 1930 r. po połączeniu z poznańską ekspozyturą została przeniesiona do Bydgoszczy, a w Gdańsku funkcjonowała jej komórka terenowa – Posterunek Oficerski nr 4”.

Wolne Miasto Gdańsk pozostawało poza zasięgiem terytorialnym polskich służb podatkowych. Dla rezydentów Wolnego Miasta Gdańska tworzyło to strefę wolnocłową, ze wszystkimi konsekwencjami.

15 września 1926 roku rozpoczęła swoją działalność gdańska rozgłośnia radiowa. Ponadto w okresie międzywojennym działało w Gdańsku dwadzieścia kin.

Kiedy w 1933 roku do władzy doszło narodowi socjaliści, NSDAP zyskała duży wpływ na Senat, który zaczął coraz bardziej ograniczać gwarantowane Polsce przez Ligę Narodów prawa. Nasiliły się antypolskie prowokacje, nastąpiła likwidacja opozycyjnych wobec NSDAP partii politycznych i represje wymierzone w gdańskich Żydów. W 1938 roku władzę w Wolnym Mieście Gdańsku przejęła NSDAP, co nasiliło 'hitleryzację’ tego miasta, forsowaną przez głównych działaczy m.in. Alberta Forstera. Organizowano hitlerowskie bojówki paramilitarne (SA) i szkolono je.

Sprawa Wolnego Miasta Gdańska była jednym z pretekstów do napaści na Polskę i rozpoczęcia II wojny światowej.

Cytaty pochodzą z Wikipedii:) TUTAJ
Wykorzystane zdjęcia: 
http://gis.gdansk.pl/gis-historyczny/
http://odkrywcy.pl/kat,122994,title,90-rocznica-ustanowienia-Wolnego-Miasta-Gdanska,wid,12794193,wiadomosc.html?smg4sticaid=610017
http://akromer.republika.pl/flagi_wmgdansk.html